Tông thư “Vẽ nên những bản đồ Hy vọng mới”, được công bố vào ngày 28 tháng 10, đánh dấu kỷ niệm 60 năm Tuyên ngôn Gravissimum Educationis (Tầm quan trọng của giáo dục). Trong văn kiện này, Đức Thánh Cha Lêô XIV đã tái khẳng định và mở rộng tầm nhìn của Tuyên ngôn này, áp dụng vào những thách đố của thời đại ngày hôm nay.
Suy tư về hàng triệu trẻ em trên thế giới vẫn chưa được tiếp cận nền giáo dục căn bản, cũng như những cuộc khủng hoảng giáo dục do chiến tranh, di cư, tình trạng bất bình đẳng và nghèo đói gây ra. Đức Thánh Cha đặt vấn đề về việc ngày nay, giáo dục Kitô giáo có thể phản ứng thế nào trước những thách đố đó.
Trong Tông thư “Vẽ nên những bản đồ Hy vọng mới”, được ký ngày 27 tháng 10 năm 2025 và công bố nhân kỷ niệm 60 năm Tuyên ngôn Gravissimum Educationis, Đức Thánh Cha lưu ý rằng những soi sáng của văn kiện này vẫn còn nguyên giá trị giữa một bối cảnh xã hội phân mảnh và kỹ thuật số hóa sâu rộng. Ngài khích lệ các cộng đồng giáo dục tiếp tục xây dựng những cầu nối và thể hiện tinh thần sáng tạo trong việc đào tạo công dân và chuyên môn, theo định hướng mà Công đồng Vaticanô II đã vạch ra, một đường hướng đã sinh hoa kết trái dồi dào nơi nhiều đoàn sủng và công trình giáo dục, trở thành kho tàng thiêng liêng và sư phạm của Giáo hội.
Các đặc sủng giáo dục như những phản ứng sống động
Tông thư nhấn mạnh rằng các đặc sủng giáo dục không phải là những công thức cố định mà là những phản ứng sống động trước nhu cầu của từng thời đại. Đức Thánh Cha gợi lại giáo huấn của Thánh Augustinô rằng một nhà giáo dục đích thực là người khơi dậy trong con người khát vọng tìm kiếm chân lý và tự do. Đức Thánh Cha điểm lại truyền thống giáo dục phong phú trải dài từ các cộng đoàn đan tu đến các dòng khất sĩ và học quy Ratio Studiorum, nơi tư tưởng kinh viện gặp gỡ linh đạo Inhã.
Đức Thánh Cha đã nhắc lại những đóng góp của các nhà giáo dục thánh thiện như Thánh Giuse Calasanz, Thánh Gioan Baotixita de La Salle, Thánh Marcellin Champagnat và Thánh Gioan Bosco — những người đã đề cao những phương pháp giáo dục đặc biệt phục vụ người nghèo và những người bị gạt ra bên lề xã hội.
Ngài cũng nhấn mạnh chứng tá tiên phong của các Nữ tu và giáo dân — như Chân Phước Vicenta María López y Vicuña, Thánh Frances Cabrini, Thánh Giusephine Bakhita, Tiến sĩ Maria Montessori, Thánh Katharine Drexel và Thánh Elizabeth Ann Seton — những người đã mở rộng cánh cửa giáo dục cho các bé gái, người di cư và người nghèo.
Giáo dục như một sứ mạng chung
Đức Thánh Cha Lêô XIV khẳng định rằng giáo dục luôn là một nỗ lực tập thể, trong đó giáo viên, sinh viên, các gia đình, các nhà quản lý, các mục tử và toàn xã hội cùng chung tay. Ngài nhắc đến tư tưởng của Thánh Gioan Henry Newman — nay đã được tôn phong làm đồng Bổn mạng của nền giáo dục Công giáo, cùng với Thánh Tôma Aquinô — như một hình mẫu của sự kết hợp giữa trí tuệ sâu sắc và lòng nhân hậu.
Đức Thánh Cha mời gọi canh tân môi trường giáo dục bằng sự đồng cảm và cởi mở, đồng thời nhấn mạnh rằng việc giáo dục phải hướng đến con người toàn diện, kết hợp tri thức với con tim và khả năng phân định. Các trường học và đại học Công giáo cần là nơi hướng dẫn và hỗ trợ việc tìm tòi học hỏi, chứ không phải là nơi kìm hãm sự tư duy.
“Việc giảng dạy”, Đức Thánh Cha cho biết thêm, “phải được hiểu như một ơn gọi phục vụ, đòi hỏi thời gian, sự tín nhiệm, năng lực và lòng trắc ẩn, kết hợp công lý với lòng thương xót.
Con người là trung tâm
Tông thư tái khẳng định lời cảnh báo của Đức Phaolô VI chống lại khuynh hướng giản lược giáo dục thành công cụ đào tạo chức năng hay năng suất kinh tế. Đức Thánh Cha Lêô XIV viết: “Giáo dục phải phục vụ phẩm giá con người và thiện ích chung. Một người không thể bị giới hạn trong một bộ kỹ năng có thể đo lường được hay một hồ sơ số hóa có thể dự đoán được, mà phải được nhìn nhận như một nhân vị độc đáo với một khuôn mặt, một câu chuyện và có ơn gọi riêng.
Khôi phục lòng tin giữa bối cảnh của sự chia rẽ và xung đột
Không nuôi dưỡng hoài niệm, Đức Thánh Cha đặt suy tư của mình trong thực tại ngày hôm nay. Sử dụng hình ảnh ‘những vì sao cố định’ để mô tả các nguyên tắc định hướng nền giáo dụ, Đức Thánh Cha nhấn mạnh rằng chân lý được khám phá trong sự hiệp thông; tự do đòi hỏi trách nhiệm; và quyền bính phải được thực thi như một hình thức phục vụ.
Ngài kêu gọi giáo dục Công giáo tái xây dựng sự tin tưởng trong một thế giới đầy sự sợ hãi và chia rẽ, vun đắp ý thức chung về sự gắn kết thúc đẩy tình huynh đệ giữa các dân tộc và các quốc gia.
Sự hòa quyện giữa đức tin, văn hóa và đời sống
Hồi tưởng lại những năm tháng phục vụ tại Giáo phận Chiclayo, Peru, Đức Thánh Cha Lêô XIV suy tư rằng giáo dục là một hành trình trưởng thành dần dần, được xây dựng bằng lòng tận tâm và sự kiên trì. Ngài mô tả các trường học Công giáo như những cộng đoàn nơi đức tin, văn hóa và đời sống hòa quyện một cách hài hòa.
Chỉ những cập nhật chuyên môn thôi thì chưa đủ, ngài nhận định, để đối diện với những thách đố thời đại; điều cần thiết là sự phân định và nhất quán trong tầm nhìn. Chứng tá của các nhà giáo dục — cả về trí tuệ lẫn thiêng liêng — quan trọng không kém việc giảng dạy trên lớp. Vì thế, việc đào tạo giáo viên trên các bình diện học thuật, sư phạm, văn hóa và thiêng liêng là yếu tố cốt lõi của sứ mạng giáo dục Công giáo.
Gia đình – trường học đầu tiên
Đức Thánh Cha khẳng định rằng gia đình vẫn là nơi giáo dục đầu tiên và nền tảng. Các định chế khác có thể hỗ trợ nhưng không bao giờ thay thế được. Sự cộng tác giữa gia đình, nhà trường và cộng đồng rộng lớn hơn phải được xây dựng dựa trên sự lắng nghe, trách nhiệm chung và sự tin tưởng lẫn nhau.
Trong một thế giới có sự kết nối toàn cầu, việc đào tạo cũng phải được nối kết. Ngài khuyến khích sự cộng tác sâu rộng hơn giữa các trường học tại các Giáo xứ, các trường học thuộc Giáo phận, các đại học, các học viện đào tạo, các phong trào và sáng kiến kỹ thuật số hay mục vụ. Những khác biệt trong phương pháp hay cơ cấu, ngài nhấn mạnh, nên được nhìn nhận như những nguồn lực bổ trợ, chứ không phải chướng ngại, góp phần tạo nên một tổng thể thống nhất và hiệu quả phong phú. Tương lai, Đức Thánh Cha nói, đòi hỏi sự phát triển trong tinh thần hợp tác và thống nhất mục tiêu.
Kết nối công lý xã hội và công lý môi trường
Nền giáo dục toàn diện, Tông thư khẳng định, phải kết nối mọi chiều kích của con người, và đức tin không phải là một “môn học bổ sung” mà là “hơi thở” làm sinh động toàn bộ tiến trình học hỏi. Nhờ đó, giáo dục Công giáo trở thành mảnh đất màu mỡ cho một nền nhân bản toàn diện, có khả năng đáp lại những vấn nạn cấp bách của thời đại.
Đức Thánh Cha đã đặt vấn đề này trong bối cảnh một thế giới bị thương tổn bởi bạo lực và xung đột. Giáo dục về hòa bình, ngài nhấn mạnh, không mang tính thụ động, nhưng phải chủ động — từ chối bạo lực gây hấn, dạy về tinh thần hòa giải và vun đắp ngôn ngữ của lòng thương xót và công lý.
Đức Thánh Cha kết nối sứ mạng này với lời mời gọi gắn kết công lý xã hội và công lý môi trường, đòng thời nhắc nhở rằng khi trái đất bị tàn phá, người nghèo là người chịu thiệt thòi nhất. Vì vậy, giáo dục phải hình thành những lương tâm biết chọn điều thiện chứ không chỉ những điều có lợi, và thúc đẩy lối sống bền vững và giản dị.
Công nghệ phục vụ con người
Dựa trên giáo huấn của Công đồng Vaticanô II, Đức Thánh Cha Lêô XIV cảnh báo chống lại việc để nền giáo dục bị lệ thuộc vào logic thị trường hay lợi ích tài chính. Ngài kêu gọi sử dụng công nghệ một cách có trách nhiệm, sao cho nó làm phong phú thêm việc học hỏi mà không làm suy yếu các mối tương quan và đời sống cộng đoàn.
Đức Thánh Cha Lêô cảnh báo chống lại tính hiệu quả thuần kỹ thuật không có linh hồn và tri thức tiêu chuẩn hóa làm nghèo nàn tinh thần con người. Không một hệ thống kỹ thuật số nào, Đức Thánh Cha nhấn mạnh, có thể thay thế được những năng lực của con người khiến cho giáo dục thực sự sống động — như trí tưởng tượng, nghệ thuật, sáng tạo, sự cảm thông và cả khả năng học hỏi từ sai lầm.
Trí tuệ nhân tạo và các môi trường kỹ thuật số, theo ngài, phải được hướng dẫn bởi suy tư đạo đức và quan tâm đến phẩm giá con người, công lý và giá trị của lao động.
Hướng đến nền văn hóa gặp gỡ
Dựa trên di sản của Đức cố Giáo hoàng Phanxicô và Hiệp ước Toàn cầu về Giáo dục, Đức Thánh Cha Lêô XIV xác định ba ưu tiên hiện nay: nuôi dưỡng đời sống nội tâm, để đáp lại khát vọng sâu thẳm nơi tâm hồn người trẻ; hình thành một nền văn hóa kỹ thuật số nhân văn, đặt con người lên trên thuật toán; giáo dục thế hệ mới về hòa bình, tinh thần đối thoại và hòa giải.
Ngài kêu gọi xây dựng một nền văn hóa giáo dục mới được đánh dấu bởi tinh thần hợp tác thay vì cạnh tranh, bởi sự phân định chung thay vì cơ cấu cứng nhắc.
Một bản giao hưởng của Chúa Thánh Thần
Kết luận Tông thư, Đức Thánh Cha Lêô XIV mời gọi các nhà giáo dục sử dụng ngôn ngữ mang lại sự chữa lành, để cho con tim mình luôn rộng mở và có khả năng phân định, để can đảm và quảng đại đối diện với những thách đố trong thời đại ngày hôm nay.
Đức Thánh Cha nhìn nhận thực tế khó khăn hiện nay: sự chú ý bị phân tán do kỹ thuật số hóa quá mức, các mối tương quan mong manh, sự bất ổn xã hội và bất bình đẳng. Trước những đe dọa này, Đức Thánh Cha kêu gọi tinh thần bao dung và bác ái Tin Mừng, được thể hiện qua những hành động cụ thể của công lý và liên đới. Khi giáo dục không còn hướng đến người nghèo, Đức Thánh Cha cảnh báo, nó sẽ đánh mất chính linh hồn của mình.
Minh Tuệ (theo Vatican News)
Nguồn: dcctvn.org
