Trong một thế giới mà trí tuệ nhân tạo tiến bộ nhanh hơn ý thức tập thể, một tiếng nói có thẩm quyền đặc biệt vang lên: tiếng nói của Giáo hoàng Lêô XIV. Khi các quý ông khổng lồ công nghệ định hình quan hệ của chúng ta với cảm xúc và ngôn ngữ, khi Trí tuệ nhân tạo uốn nắn sự thật, ký ức có thể bị sai lệch và đồng cảm thành mô phỏng, thì Giáo hội công giáo là tiếng nói có sức mạnh đạo đức duy nhất, có khả năng vạch ra một ranh giới báo động.
Pierre Grand-Dufay, Nhà văn, diễn giả, chủ tịch Tổ chức Tertium / ẢNH DR
Không phải vì sự tiến bộ mà vì con người
Được bầu ngày 8 tháng 5 năm 2025, Đức Lêô XIV là hiện thân của một tổng hợp hiếm có, của một truyền thống kiên quyết sáng suốt trước những thách thức đương đại. Bên cạnh ngài là thần học gia Dòng Phanxicô Paolo Benanti, giáo sư đạo đức sinh học tại Rôma, một trong các tư tưởng gia có ảnh hưởng nhất về trí tuệ nhân tạo.
Là cố vấn cho Vatican và chính phủ Ý, ông kết hợp với Giáo hoàng Lêô: một kết hợp chưa từng có giữa một Giáo hoàng và một nhà khoa học, cùng làm việc để bảo vệ nhân loại trước sự quá mức của công nghệ phi nhân tính.
Vì sao Giáo hội công giáo lại có thẩm quyền can thiệp vào các cuộc tranh luận về AI? Vì không có tổ chức toàn cầu nào có chính danh về mặt tinh thần, độc lập về kinh tế và gắn kết nhân học để đặt ra câu hỏi thiết yếu: giá trị của một trí thông minh phớt lờ sự yếu đuối, lòng trắc ẩn hay sự tha thứ là giá trị nào? Vì cho đến nay vẫn chưa có cơ quan toàn cầu nào thực sự có khả năng đảm bảo tính nhân đạo của trí tuệ nhân tạo. Hoa Kỳ và Châu Á có cách tiếp cận vì lợi ích công nghiệp hoặc chính trị của họ.
Một xét mình mới về phẩm giá con người
Về phần mình, Châu Âu đã khởi xướng với việc điều chỉnh Đạo luật AI được thông qua năm 2024, áp đặt tính minh bạch, bảo mật và các nghĩa vụ được phân loại theo mức độ rủi ro, một tiến bộ đáng chú ý, nhưng vẫn là một khuôn khổ hoàn toàn mang tính kỹ thuật, vẫn còn câu hỏi chưa được giải quyết về việc: con người dùng máy móc để nói, để thao túng, để tạo kiến thức nhưng không có lương tâm.
Vatican chờ đến khi có Giáo hoàng Lêô mới giải quyết vấn đề này? Ngay từ năm 2020, Tòa thánh đã phát động Lời kêu gọi Rôma về Đạo đức AI ký kết với IBM và Microsoft, dựa trên sáu nguyên tắc: minh bạch, bao gồm, trách nhiệm giải trình, công bằng, đáng tin cậy và bảo mật.
Kể từ đó, Giáo hoàng Học viện về Sự sống vẫn tiếp tục công việc kêu gọi các nhà quản trị AI trên toàn cầu hành động. Giáo hội, trong tính lịch sử đặc thù của mình, không chịu sự chi phối của dư luận cũng như thị trường, vì thế Giáo hội có thể là tác nhân cuối cùng có khả năng đặt ra giới hạn và có tác động với luật pháp quốc tế, qua đó Giáo hội đóng vai trò trung gian giữa các dân tộc và các cường quốc kinh tế.
Lêô I và Attila
Nếu Đức Phanxicô đã nhấn mạnh đến tính cấp thiết của khuôn khổ đạo đức cho công nghệ, đặc biệt tại G7 năm 2024 hoặc trong bức thư Antiqua et Nova, thì Đức Lêô XIV có thể là người hoàn toàn đảm nhận quy mô nhân học của cú sốc sắp tới. Một tương đồng lịch sử: cũng như Đức Lêô XIII năm 1891 đã đặt nền móng cho học thuyết xã hội trong Thông điệp Rerum Novarum để đối phó với những biến động của thời đại công nghiệp, Đức Lêô XIV cũng đã thấy ở AI một thử thách mới về phẩm giá con người, thậm chí còn thâm độc hơn, bởi vì lần này, không còn con người biến đổi vật chất nữa: nhưng máy móc bắt đầu định hình tư duy.
Nhưng làm sao chúng ta có thể lên tiếng trong một thế giới giao phó quyền phán quyết cho các thuật toán? Có lẽ chúng ta nên nhớ đây không phải là lần đầu tiên một Giáo hoàng đứng ở vị trí không ai dám tin vào sức mạnh của con người bình thường. Năm 452, Đức Lêô I, không có quân đội hay tường thành, đã chặn đứng Attila tại cổng Rôma. Năm 590, Đức Gregory I, trong tình trạng hỗn loạn và bệnh dịch, đã biến chế độ giáo hoàng thành trụ cột của một thế giới đang sụp đổ. Năm 1979, chỉ bằng một lời nói, Đức Gioan-Phaolô II đã phá vỡ được đế chế Liên Xô vốn đã bị cô lập.
Vậy, khi đối diện với đế chế vô hình của các thuật toán, vì sao tiếng nói đơn độc, chậm rãi, đạo đức lại không thể tác động đến quỹ đạo của AI, tác động đến các quy định về đạo đức, góp phần bảo vệ con người khỏi sự lỗi thời của chính họ?
Marta An Nguyễn dịch
Nguồn: phanxico.vn
