Ngày nay, vấn đề về Thiên Chúa không còn liên quan nhiều đến chủ nghĩa vô thần, mà là sự thờ ơ của on người đối với Thiên Chúa. Tuy nhiên, điều thú vị là mặc dù sự thờ ơ này dường như chiếm ưu thế, con người vẫn không quên đặt câu hỏi về Thiên Chúa và tìm kiếm câu trả lời trong những lĩnh vực khác nhau, từ tôn giáo, triết học, văn học, nghệ thuật đến khoa học. Một trong những yếu tố chính khiến con người vẫn tìm kiếm những câu trả lời này chính là nỗi đau.
Trong những thời khắc đau khổ, con người thường tự vấn về sự tồn tại và mối quan hệ của mình với Thiên Chúa. Nỗi đau giúp họ khám phá ý nghĩa cuộc sống, là khoảnh khắc mà đức tin có thể được củng cố hoặc bị nghi ngờ. Vì thế, nỗi đau có thể giúp khôi phục lại giá trị thiêng liêng trong cuộc sống—một giá trị dường như đã bị lãng quên trong thế giới hiện đại. Trong bối cảnh này, tôn giáo có thể là một liệu pháp hữu hiệu.
Kitô giáo đặc biệt nhấn mạnh nỗi đau qua con người Chúa Kitô. Ngài từng nói: “Tất cả những ai đang vất vả mang gánh nặng nề, hãy đến cùng tôi, tôi sẽ cho nghỉ ngơi bồi dưỡng. Anh em hãy mang lấy ách của tôi, và hãy học với tôi, vì tôi có lòng hiền hậu và khiêm nhường. Tâm hồn anh em sẽ được nghỉ ngơi bồi dưỡng. Vì ách tôi êm ái, và gánh tôi nhẹ nhàng”(Mt 11,28-30).
Dù chúng ta có tin Chúa Kitô là con Thiên Chúa hay không, Ngài vẫn là người đã chịu đau khổ và bị đóng đinh trên thập giá. Nghệ thuật đã miêu tả Ngài qua nhiều tác phẩm, mang đến cho chúng ta sự chia sẻ nỗi đau và niềm an ủi. Các bức tranh về Đóng Đinh, Pietà hay Những Lời Than Thở Của Chúa Kitô Đã Chết không chỉ thể hiện nỗi đau mà còn phản ánh nhân tính của Ngài và thân phận của mỗi con người.
Chúng ta có thể nắm bắt được điều này trong cuốn sách hay của Giorgio Gualdrini: Bộ ba của những điều cuối cùng – Grünewald, Holbein, Raphael, trong đó Gualdrini xem xét ba kiệt tác nghệ thuật phổ quát: Vụ đóng đinh Isenheim của Grünewald, Chúa Kitô trong mồ của Holbein il Giovane, và la Madonna Sistina của Raffaello. Mỗi tác phẩm đều mang đến một cảm giác đau thương và cô đơn, thể hiện cách nhìn nhận của con người về Thiên Chúa trong những khoảnh khắc đau khổ.
“Chúa Kitô trong Lăng Mộ” của Holbein vẽ nên hình ảnh Chúa Kitô với sự cô đơn tột cùng, như những gì Ngài đã trải qua trong vườn Ghếtsêmani. Sự cô đơn và đau đớn trong bức tranh này không chỉ chạm vào trái tim người xem mà còn phản ánh nỗi đau chung của nhân loại.
Gualdrini nhấn mạnh rằng những tác phẩm này thể hiện một sự “phổ quát” của nỗi đau, vượt qua mọi ranh giới dân tộc hay phong cách nghệ thuật. Những tác phẩm này giúp con người kết nối với nỗi đau của mình, đồng thời cảm nhận được sự an ủi trong chính nỗi đau ấy. Các bệnh nhân tại bệnh viện Antonite, nơi bức tranh “Đóng Đinh” được treo, có lẽ đã cảm nhận được sự đồng cảm sâu sắc từ tác phẩm này, dâng lên lời cầu nguyện cho sự xót thương và chữa lành.
Các nghệ sĩ, triết gia, nhà văn, nhạc sĩ cũng đã bị ảnh hưởng bởi những kiệt tác này, và những phản ánh về chúng trong cuốn sách của Gualdrini mở ra một cuộc thảo luận sâu rộng về cách mà nghệ thuật và tôn giáo giao thoa qua thời gian. Những bức tranh này không chỉ là những tác phẩm nghệ thuật, mà còn là những khoảnh khắc suy niệm, mời gọi con người tĩnh lặng và suy ngẫm về sự hiện diện của nỗi đau và sự cứu rỗi.
Cuốn sách của Gualdrini không chỉ là một tài liệu nghiên cứu về nghệ thuật tôn giáo, mà còn là một cuốn nhật ký du lịch qua các viện bảo tàng và nhà thờ ở châu Âu. Nó không chỉ là một cuộc hành trình qua không gian và thời gian mà còn là cuộc hành trình khám phá bản chất của nghệ thuật và đức tin. Một nghệ sĩ hay du khách không thể đến thăm nhà thờ chỉ như một khách du lịch thông thường, bởi các tác phẩm trong đó không chỉ thuộc về lịch sử mà còn gắn liền với việc thờ phượng và đức tin sống động, vượt xa thời gian chúng được tạo ra.
Đáng tiếc là, ngày nay, chúng ta thường thấy những du khách chụp ảnh những tác phẩm nghệ thuật mà không hề có sự cảm nhận sâu sắc về giá trị của chúng. Điều này phản ánh một sự thờ ơ chung đối với nỗi đau và những giá trị thiêng liêng mà những tác phẩm này truyền tải. Nếu chúng ta không có sự nhạy cảm khi đối mặt với một Christus patiens (Chúa Kitô đau khổ), một Pietà hay một Lời than thở, thì chúng ta cũng không có sự nhạy cảm khi đối mặt với nỗi đau thực sự mà thế giới đang phải gánh chịu, ngay giữa sự thờ ơ của xã hội hiện đại.
Những tác phẩm nghệ thuật này không chỉ là phản ánh về nỗi đau của Thiên Chúa mà còn là lời mời gọi mỗi chúng ta đối diện và làm sạch tâm hồn mình trước những đau khổ của con người. Chỉ khi ấy, chúng ta mới có thể thực sự cảm nhận được sự an ủi và sự cứu rỗi mà Thiên Chúa mang lại.
G. Võ Tá Hoàng
Biên dịch từ bài gốc của Angelo Angeloni
