Liệu trí tuệ nhân tạo (AI) có thể thay thế vai trò linh mục trong việc giảng lễ, giải tội hay hướng dẫn linh thao không? Một mô hình ngôn ngữ tạo sinh có thể dùng vào việc gì và không thể dùng vào việc gì? Nguy cơ lớn nhất của nó là gì? Chúng tôi đã phỏng vấn linh mục Dòng Tên Robert Ballecer SJ, chuyên gia công nghệ và truyền giáo kỹ thuật số, hiện đang làm việc tại trung tâm truyền thông của Dòng Tên ở Roma. Cha Robert người đã có bài thuyết trình chính tại Hội nghị “Đức tin và Thuật toán” tại Budapest, Hungary. Hội nghị này được ban Tông đồ trí thức Dòng Tên tổ chức ngày 15 tháng 5 năm 2025.
– Từ góc nhìn của một tu sĩ Dòng Tên, đâu là lợi ích và bất lợi lớn nhất của trí tuệ nhân tạo?
Bản chất của AI hiện đại là sử dụng một lượng dữ liệu khổng lồ từ nhiều ngành khoa học, các nền văn hóa và nhiều tầng lớp dân chúng, điều này thực ra rất phù hợp với thông điệp nền tảng của Dòng Tên: “Tìm kiếm Thiên Chúa trong mọi sự”. Tuy nhiên, việc không có sự phân biệt trong dữ liệu dùng để huấn luyện mô hình AI, lại đi ngược với nguyên lý cơ bản của Dòng Tên.
Tôi xem AI hiện nay như một tập sinh vừa bước vào Dòng Tên. Tập sinh này có thể thích ứng cuộc sống nơi tập viện rất nhanh, làm việc và nói năng như một tu sĩ Dòng Tên. Tuy vậy, anh ấy chưa thể áp dụng ngôn ngữ tu trì vào kinh nghiệm thực tế; anh ấy chỉ có thể diễn đạt ý nghĩa bằng những ngôn ngữ trùng lặp.
– Làm thế nào để trí tuệ nhân tạo có thể được tích hợp vào đời sống thường nhật của Giáo hội? Cha có thể đưa ra vài ví dụ cụ thể không?
AI vận hành trên các mô hình ngôn ngữ rất giỏi trong việc nhận diện mô hình ngôn ngữ. Nó có thể là cơ hội trong mục vụ hoặc xác định các lĩnh vực cần cải thiện. Chẳng hạn, một số giáo xứ đã thu thập dữ liệu về các gia đình trong cộng đoàn: số lượng thành viên, sắc tộc, ngôn ngữ, lịch sử lãnh nhận các bí tích, giáo dục, tài chính, và mức độ tham gia vào đời sống giáo xứ.
Khi so sánh các dữ liệu này với những thống kê công khai trong khu vực giáo xứ, AI có thể phân tích xem có nhóm nào đang bị lãng quên. Từ đó, AI có thể đề xuất thời gian tổ chức các chương trình mục vụ, hỗ trợ quyên góp tài chính hiệu quả hơn, và giúp kết nối giáo dân với các nguồn lực của giáo xứ hoặc cộng đoàn.
– Trí tuệ nhân tạo có thể đóng vai trò gì trong việc hướng dẫn các buổi tĩnh tâm (linh thao)?
Có thể. Nhưng hết sức thận trọng. Các mô hình ngôn ngữ có thể là công cụ hữu ích cho những người hướng dẫn linh thao. Nếu được tích hợp nhận dạng giọng nói, một mô hình như vậy có thể giúp nhận diện chuyển động nội tâm của người tham dự và đưa ra gợi ý cho người hướng dẫn nơi những lần gặp gỡ.
Tuy nhiên, giống như việc một linh hướng không thể chỉ đưa cho thao viên một quyển Kinh Thánh và cuốn Linh Thao của Thánh I-nhã rồi bảo họ: “Hãy tự làm tĩnh tâm”. Tôi cũng không cho rằng một mô hình ngôn ngữ được huấn luyện về đời sống thiêng liêng, không thể thay thế vai trò của một linh hướng, bằng xương bằng thịt.
Ngoài linh thao, các mô hình ngôn ngữ có thể đề xuất các hoạt động giúp phát triển đời sống thiêng liêng, nhưng chúng cũng không tốt hơn nhiều so với các công cụ tìm kiếm hiện nay.
– Làm sao trí tuệ nhân tạo có thể giúp Giáo hội tiếp cận và thu hút giới trẻ?
Mục vụ giới trẻ là một trong những lĩnh vực mà tôi cho rằng AI có thể hữu dụng nhất, vì nó rất giỏi trong việc nhận diện mô hình ngôn ngữ.
Giới trẻ ngày càng sống trong không gian kỹ thuật số. Một công cụ có khả năng đọc được các dấu vết kỹ thuật số của người trẻ, có thể giúp chúng ta hiểu rõ điều gì là quan trọng với họ. Chúng ta cũng có thể biết đâu là nơi người trẻ có thể tìm thấy các tương quan cá nhân phong phú. Nói ngắn gọn: AI có thể giúp chúng ta lắng nghe giới trẻ tốt hơn.
Tuy nhiên, tôi muốn nhấn mạnh rằng chúng ta phải đặc biệt lưu ý điều này: không xâm phạm quyền riêng tư của người trẻ. Việc sử dụng AI cần minh bạch và không được thao túng. Nếu mục vụ giới trẻ hướng đến việc xây dựng lòng tin, thì không thể để họ cảm thấy bị lợi dụng bởi kỹ thuật số.
– Cha có nghĩ rằng trong tương lai, AI có thể được sử dụng trong bí tích Hòa Giải không?
Tôi nghĩ AI có thể đóng vai trò như một công cụ hỗ trợ tư vấn, nhưng không thể dùng trong việc giải tội. Nó thiếu sự đồng cảm nhân bản; đây là yếu tố cốt lõi trong mối tương quan giữa hối nhân và Thiên Chúa, qua vị linh mục giải tội.
Bí tích Hòa Giải không chỉ là phản hồi có xác suất thống kê cao cho một lời thú tội. Nó bao gồm sự đồng cảm, đón nhận và cảm nghiệm rằng Thiên Chúa đang mở rộng vòng tay đón ta trở về. Một mô hình ngôn ngữ (như AI) không thể làm được.
– Một số nhà thờ Tin Lành ở Đức đã dùng AI để giảng lễ, nơi không có mục sư. Cha có tưởng tượng được điều đó xảy ra trong một thánh lễ Công giáo không?
Điều đó còn tùy thuộc vào cách linh mục giảng lễ và giáo dân mong đợi điều gì. Một mô hình (AI) được huấn luyện trên dữ liệu thích hợp, có thể cung cấp bài giảng mang tầm vóc chú giải Kinh Thánh và giáo lý một cách chính xác.
Nhưng nếu AI cố gắng giảng về các vấn đề thời sự, thì khả năng cao là nó sẽ tạo ra một bài giảng đầy sáo ngữ tôn giáo và trích dẫn giáo huấn theo kiểu rập khuôn. Nó không thể đánh giá theo thời gian thực, liệu xem cộng đoàn đang gặp khó khăn nào. Chỉ có người giảng mới có thể cảm nhận được điều này.
Một mô hình ngôn ngữ có thể giải thích đúng đắn thần học rằng: “A+B=C”, nhưng liệu nó có nhận ra khi cộng đoàn còn đang vật lộn để hiểu “A” là gì không?
– Cha có lo ngại rằng công nghệ đang làm giảm các mối quan hệ trực tiếp giữa con người?
Điều khiến tôi lo lắng nhất về AI không phải là tiêu thụ điện năng, hay bị lạm dụng để giám sát. Tôi sợ tác động của AI sẽ làm mất kết nối giữa người với người; điều này thực sự nguy hiểm hơn cả.
Giáo hội đã từng đối mặt với điều này. Khi còn là tập sinh Dòng Tên học tại Đại học Loyola Chicago những năm 1990, đề tài luận văn của tôi là: “Làm thế nào để đối phó với sự tha hóa do cuộc cách mạng công nghệ thông tin, dựa trên thông điệp Rerum Novarum, vốn là phản ứng của Giáo hội trước hệ quả của cuộc cách mạng công nghiệp.” Điểm chung của hai cuộc cách mạng này là: đã làm giảm giá trị cuộc sống và lao động của con người; nhưng đối với tôi, vấn đề quan trọng nhất là cả hai đã làm gián đoạn các mối tương quan cá nhân giữa con người với nhau.
“Cuộc cách mạng công nghiệp đã làm cho các cá nhân bị thu nhỏ thành những bánh răng trên dây chuyền sản xuất; trong khi cuộc cách mạng công nghệ thông tin thì làm con người trở nên giống như những cỗ máy xử lý thông tin. Cả hai đều đã phá vỡ mối liên kết cơ bản giữa người với người. Đây là mối liên kết vốn là điều kiện để hình thành các cộng đoàn. Tôi lo sợ rằng quá trình tương tự đang diễn ra ngay bây giờ, trong thời đại cách mạng trí tuệ nhân tạo.”
Cách đây vài tuần, Mark Zuckerberg – người sáng lập Facebook – đã thừa nhận sự cô lập là có thật, bởi lối sống dán mắt vào màn hình; từ đó Zuckerberg đề xuất khắc phục bằng “kết bạn bè với AI”, tức là với những mô hình ngôn ngữ đóng vai bạn bè. Tôi cho rằng cách nghĩ này hoàn toàn sai lầm. Nó giả định rằng tương quan giữu người với người bị tổn hại, do công nghệ gây ra, thì có thể được chữa lành bằng… nhiều công nghệ hơn, tức là ít kết nối với thực tại hơn. Chính ở điểm này, tôi tin Giáo hội Công giáo có thể mang lại những thay đổi tận căn cho thế giới hiện đại. Toàn bộ đời sống của chúng ta xoay quanh việc xây dựng mối tương quan cá vị, với tha nhân và với Thiên Chúa. Đây là điều chúng ta đã làm vào cuối thế kỷ 19, và tôi tin rằng chúng ta cũng có thể tiếp tục làm điều đó hôm nay.
Đức tân Giáo hoàng đã chọn tước hiệu Leo XIV, điều này gợi nhớ đến vị Giáo hoàng Leo XIII, người đã ban hành thông điệp Rerum Novarum. Đây là một dấu chỉ tốt cho thấy chúng ta đang được mời gọi bước đi trên chính con đường ấy.
Nguồn tiếng Hungary:
Chuyển ngữ: Lm. Giuse Phạm Đình Ngọc, S.J.
Robert Ballecer, S.J.
Cha là tu sĩ Dòng Tên và là chuyên gia công nghệ, người đam mê loan báo Tin Mừng trong thời đại kỹ thuật số và đổi mới sáng tạo. Trước đây, cha từng là cố vấn công nghệ cho Đài Phát thanh Vatican, và đã mạnh mẽ ủng hộ mối liên hệ giữa đức tin và công nghệ trên nhiều nền tảng trực tuyến. Hiện nay, cha đang làm việc tại văn phòng truyền thông dòng Dòng Tên tại Rôma. Cha thường được gọi là “tu sĩ Dòng Tên kỹ thuật số” vì có kiến thức sâu rộng trong lĩnh vực công nghệ thông tin, mạng xã hội và sản xuất nội dung số. Cha xem sứ mạng của mình là sử dụng công nghệ hiện đại để truyền bá đức tin và xây dựng cộng đoàn.
Nguồn: dongten.net
