HỒN PHỐ CỔ: HÀNH TRÌNH TÌM KIẾM NHỊP ĐẬP EPHESUS HÔM NAY
“Nhịp Đập Dưới Lòng Phế Tích — Tiếng Thì Thầm Của Đá Và Người”
(Tiếp theo)
Phần 3: Những Mảnh Ghép Đời Thường – Kinh Tế, Ẩm Thực và Di Sản Vật Thể
Nếu những cuộc trò chuyện dài là những bữa tiệc tâm hồn, thì nhịp sống thường nhật của Ephesus còn được kết tinh qua những giao dịch nhỏ, những cử chỉ âm thầm và những di sản lặng thinh.
Người Bán Hàng Lưu Niệm Và “Con Mắt Quỷ” Của Sự Chân Tình
Tôi học được một từ mới trong hành trình của mình: “Nazar Boncuğu”, hay còn gọi là “Evil Eye” – “Con mắt Quỷ”. Đó là một bùa hộ mệnh bằng thủy tinh xanh trắng, biểu tượng quốc gia của Thổ Nhĩ Kỳ, xuất hiện khắp nơi. Tôi bị thu hút bởi một cửa hàng lưu niệm nhỏ, nơi những “con mắt” ấy được chế tác tinh xảo thành hình trái tim, đủ cỡ, đủ loại.
Chủ cửa hàng là một người đàn ông ngoài ba mươi. Ánh mắt anh ấm áp và nụ cười rất dễ mến. Tôi gợi chuyện, hỏi thăm về gia cảnh. Anh chia sẻ, anh mới lập gia đình, vẫn chưa có con. Rồi giọng anh chùng xuống: “Du khách bây giờ thưa lắm vì hậu quả của Covid. Có những ngày, chúng tôi chỉ kiếm đủ sống qua ngày.” Anh và vợ, cả hai cùng nhau “chạy gạo” trong căn cửa hàng nhỏ bé ấy. Dù ngôn ngữ bất đồng, sự thân thiện và lòng hiếu khách từ anh tỏa ra một cách tự nhiên. Anh không ép bán hàng, mà chỉ mở lòng, kể chuyện đời mình, như thể tôi là một người bạn cũ ghé thăm. Đó là một sự sẻ chia quý giá hơn bất kỳ món hàng nào.
Cô Chủ Tiệm Tạp Hóa Và Những Lời Chào Không Lời
Là một kẻ lữ hành với ba lô trên vai, tôi tự lo liệu bữa ăn cho hành trình dài hai tháng. Tiệm tạp hóa trở thành điểm đến quen thuộc mỗi ngày để mua sữa, bánh mì, phô mai và trái cây.
Lần đầu bước vào, cô chủ tiệm – một phụ nữ trung niên – ngạc nhiên đến mức ngỡ ngàng khi thấy một khuôn mặt Á Đông xuất hiện.
Nhưng ngày thứ hai, thứ ba, sự ngỡ ngàng ấy dần nhường chỗ cho một nụ cười thân thiện. Chúng tôi không nói chuyện được nhiều vì rào cản ngôn ngữ, nhưng một thứ ngôn ngữ khác đã hình thành: ngôn ngữ của ánh mắt và nụ cười. Mỗi lần tôi đến, cô đều gửi tặng tôi một cái nhìn ấm áp, một cái gật đầu chào đón, như thể tôi là một khách quen lâu năm. Đó là lòng hiếu khách được biểu đạt một cách tinh tế và chân thành nhất.
Và tôi nhận ra, đó không phải là đặc ân dành riêng cho tôi. Tại một tiệm sửa xe, tôi rẽ vào chỉ để xin phép dùng nhà vệ sinh. Khi bước ra, người chủ tiệm – đôi tay còn dính dầu mỡ – đã mỉm cười và mời tôi một tách trà nóng. Sự ngạc nhiên ấy khiến tôi thấm thía một chân lý: với người Thổ, “trà” không đơn thuần là một thức uống. Nó là cái bắt tay, là lời chào mừng, là cánh cửa mở ra để kết nối con người. Đó là quốc hồn, quốc túy trong văn hóa ứng xử của họ.
Bác Tài Xế Taxi Và Món Quà Từ Trái Tim
Sau một ngày dài rong ruổi trong nắng gió của phố cổ, đôi chân tôi rã rời và kêu la phản kháng. Quãng đường sáu cây số bộ hành trở về lúc này dường như là một thử thách bất khả thi. Tôi tìm đến một chiếc taxi. Giá cả được đưa ra cao hơn hẳn xe buýt, và tôi đành chấp nhận ngồi chờ, có lẽ để tìm một lựa chọn khác.
Thấy tôi, anh tài xế – một người đàn ông phong trần – cất lời: “Bác lên xe đi, tôi chở bác về với nửa giá thôi. Chiều rồi, đằng nào tôi cũng phải về.” Lòng tốt bất ngờ ấy khiến tôi cảm động. Nhưng chuyện chưa dừng lại ở đó. Khi xe dừng bánh, anh ta với lấy một vật nhỏ trên bảng điều khiển và đưa cho tôi. Đó là một chiếc bùa “Con mắt Quỷ” nhỏ xinh. Anh nói, giọng chân chất: “Bác cầm lấy đi, chúc bác có một hành trình bình an và nhiều niềm vui.”
Trong khoảnh khắc ấy, tôi hiểu rằng lòng tốt không phải lúc nào cũng nằm ở những thứ to tát. Nó nằm ở sự cảm thông của một bác tài xế, ở một món quà lưu niệm nho nhỏ được trao đi với tất cả sự chân tình. Còn về nghệ thuật mặc cả, nó vẫn là một kỹ năng sống cần thiết ở bất cứ đâu, không chỉ để tiết kiệm, mà còn để tránh khỏi cảnh “bị chém” một cách đáng tiếc.
Ẩm Thực Đường Phố – Hương Vị Chân Thực Của Ephesus
Với tôi, hương vị đích thực của một vùng đất không nằm trong những nhà hàng sang trọng phục vụ du khách, mà nằm ở những gánh hàng rong, những quán nhỏ ven đường, nơi người dân địa phương lui tới. Đó là nơi văn hóa ẩm thực hiện ra chân thực và sống động nhất.
Tôi thích thú lang thang những khu chợ nhỏ, hòa mình vào dòng người tấp nập. Ở đó, tôi không chỉ được thưởng thức những món ăn lạ mà các gia đình Thổ thường dùng, mà còn được quan sát cách họ ăn uống, trò chuyện, và ứng xử với nhau. Từng cử chỉ, từng hương vị, đều là một bài học sống động, giúp tôi có một nhận thức khách quan và sâu sắc về văn hóa bản địa, vượt xa những gì được in trong sách hướng dẫn.
Phần 4: Đối Thoại Với Lịch Sử – Những Chứng Nhân Thầm Lặng Bằng Đá
Viện Bảo Tàng Ephesus: Cuốn Biên Niên Sử Bằng Hiện Vật
Ngay trước nơi tôi lưu trú, trên con phố chính, là Viện Bảo Tàng Ephesus. Đó là nơi lưu giữ linh hồn vật chất của cả một nền văn minh. Bước vào bên trong, tôi như lạc vào một cuốn biên niên sử khổng lồ. Hàng ngàn hiện vật khảo cổ được sắp xếp trang trọng: từ những ngôi mộ đá cổ kính, đến những bức tượng điêu khắc tinh xảo đến kinh ngạc, phản ánh rõ nét sự giao thoa giữa văn minh Hy Lạp và La Mã.
Không chỉ có điêu khắc, những đồng tiền vàng, nữ trang lấp lánh, và các sản phẩm kim loại quý giá cũng được trưng bày, kể câu chuyện về một đô thị phồn thịnh. Các bộ sưu tập trang phục, y phục và sản phẩm địa phương từ nhiều vùng miền khác nhau đã phác họa nên một bức tranh tổng thể về một nền văn hóa cực kỳ văn minh cách đây hơn 30 thế kỷ. Nhờ đến vào mùa đông, du khách thưa thớt, tôi có thể thong thả dạo bước, say sưa ngắm nhìn từng chi tiết và lưu lại những thước phim, bức ảnh quý giá mà không bị ai làm phiền.
Nhà Tắm Công Cộng: Dấu Tích Của Một Đời Sống Đô Thị
Kế bên viện bảo tàng là một nhà tắm công cộng vẫn còn hoạt động. Từ thời La Mã, nhà tắm công cộng đã không chỉ là nơi tẩy rửa mà còn là trung tâm sinh hoạt xã hội. Và tại Thổ Nhĩ Kỳ hiện đại, truyền thống ấy vẫn được duy trì.
Tòa nhà được thiết kế theo kiến trúc Trung Đông, nhưng đâu đó trong không gian bên trong, tôi vẫn có thể cảm nhận được dấu vết của kiến trúc La Mã cổ đại. Nó là một sự kết nối sống động, một minh chứng cho thấy nhịp sống của con người nơi đây vẫn đang tiếp nối những truyền thống có từ ngàn năm trước, biến lịch sử không còn là cái gì đó xa vời, mà là một phần hữu cơ của hiện tại. (Còn tiếp)
Bernard Nguyên Đăng, J.D.
